مقدمه‌ای بر فرهنگ دانشنامه‌نویسی

دانشنامه یا فرهنگ‌نامه، که به عربی به آن «دایره ‌المعارف» می‌گویند، نام عمومی کتاب‌های مرجعی است که دانستنی‌ها و مفاهیم یک یا چند رشته از دانش‌ بشری را در خود دارند.


خبرگزاری کتاب ایران(ابینا)- چینی‌ها در سده‌های پیش از میلاد مجموعه‌های بزرگ و حجیمی نوشته بودند که بخش‌هایی از آنها در دست است و برخی از نویسندگان از آنها با عنوان کهن‌ترین دانشنامه‌های جهان یاد کرده‌اند؛ اما بیشتر تاریخ‌پژوهان و دانشنامه‌نویسان، تاریخ طبیعی (Naturalis Historia) نوشته "پلینی" (79-23 میلادی)، نویسنده و سیاستمدار نامدار روم شرقی را نخستین دانشنامه جهان می‌دانند.

دانشنامه‌نویسی در فرهنگ ایرانی نیز تاریخی طولانی دارد. برخی نویسندگان از "دینکرت" به عنوان یک دانشنامه دینی کهن یاد کرده‌اند و زنده‌یاد مهرداد بهار در مقدمه‌ کتاب "بندهش" آن را "دایره المعارفک" نامیده است. با این همه، نگارش دانشنامه در دوره اسلامی به اوج خود رسید و آثاری چون "مفاتیح‌العلوم" خوارزمی، "دانشنامه علایی" ابن‌سینا، "جامع‌ العلوم" فخر رازی و "نفایس الفنون" آملی از شناخته‌شده‌ترین دانشنامه‌هایی اند که به دست دانشمندان مسلمان ایران‌زمین پدید آمدند.

در مجموعه نوشته‌هایی که ازاین به بعد با عنوان "نگاهی به فرهنگ دانشنامه‌نویسی در جهان" در "ایبنا" منتشر می‌شود، کوشش خواهیم کرد در کنار آشنا کردن کاربران با دانشنامه‌های روز جهان نگاهی نیز به پیشینه دانشنامه‌نویسی در ایران داشته باشیم.

*